Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και σωματικό λίπος: Ποια είναι τα φυσιολογικά όρια;

του Δουρβανίδη Ιορδάνη
Σίγουρα θα έχετε ακούσει τον όρο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και πιθανότατα θα γνωρίζετε να υπολογίζετε και τον δικό σας Βάρος (kg)/Ύψος (m)² (ή απλά τον υπολογίζετε παρακάτω).  Επίσης, θα έχετε ακούσει για το ποσοστό σωματικού λίπους.  Τι πληροφορίες μπορούν να μας δώσουν αυτοί οι δείκτες; Ποια είναι τα φυσιολογικά όρια λίπους και δείκτη μάζας σώματος;

Αρχικά, να τονιστεί ότι κανένας δείκτης από μόνος του δεν είναι επαρκής για την αξιολόγηση της υγείας και της φυσικής κατάστασης του ατόμου. Ο ΔΜΣ θεωρείται ένας από τους πιο αξιόπιστους δείκτες για τον καθορισμό της επίδρασης του βάρους ενός ατόμου στην υγεία του. Επίσης, χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του κινδύνου υποθρεψίας ή για παθήσεις της καρδιάς και του παγκρέατος (πχ διαβήτης), όπου αύξηση του ΔΜΣ σημαίνει και αύξηση του κινδύνου εμφάνισης κάποιας πάθησης.

Ποια είναι τα φυσιολογικά επίπεδα Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ);

Για ενήλικες ηλικίας άνω των 20 ετών έχουν θεσπιστεί τα παρακάτω όρια ΔΜΣ και η αντίστοιχη κατάσταση του βάρους τους. Τα όρια αυτά είναι ίδια για άντρες και γυναίκες.

Περιορισμοί ΔΜΣ

Ενώ ο ΔΜΣ είναι ένας χρήσιμος τρόπος για την αξιολόγηση των ενηλίκων σχετικά με προβλήματα βάρους, έχει κάποιους περιορισμούς. Αρχικά, ενδέχεται να υπερεκτιμά τα ποσοστά σωματικού λίπους σε αθλητές ή άτομα με αυξημένη μυϊκή μάζα. Για παράδειγμα ένας αθλητής body building σύμφωνα με τον ΔΜΣ μπορεί να χαρακτηριστεί υπέρβαρος ή παχύσαρκος, χωρίς αυτό να ισχύει. Ανάλογα, υποεκτιμά το σωματικό λίπος σε άτομα που έχουν απώλεια μυϊκής μάζας. Ένας ακόμη περιορισμός της χρήσης ΔΜΣ είναι οι πληθυσμοί της μαύρης φυλής, οι οποίοι έχουν χαμηλότερα ποσοστά σωματικού λίπους σε σχέση με πληθυσμούς της Καυκάσιας φυλής, για μια δεδομένη τιμή ΔΜΣ, ενώ το αντίθετο (υψηλότερο σωματικό λίπος) συμβαίνει με Ασιατικούς πληθυσμούς.

Παρά τις σημαντικές αδυναμίες του, ο ΔΜΣ είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές, ευκολότερες και φθηνότερες επιλογές για τους ερευνητές για την παρακολούθηση της παχυσαρκίας σε επίπεδο πληθυσμού, κάτι που είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ιατρική έρευνα. Οι μετρήσεις βάρους και ύψους είναι απλές και ο εξοπλισμός που απαιτείται είναι φθηνός. Επιπλέον, ένας υψηλός ΔΜΣ συσχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα σωματικού λίπους (εκτός των εξαιρέσεων που αναφέρθηκαν) και μελέτες έχουν δείξει ότι ο ΔΜΣ μπορεί να είναι ένας ακριβής τρόπος προσδιορισμού του κινδύνου ασθένειας και θνησιμότητας.

Ανάλυση σύστασης σώματος

Πέρα από τον ΔΜΣ, πιο ακριβή αποτελέσματα μπορούν να προκύψουν με τη λεγόμενη ανάλυση σύστασης σώματος. Η πιο διαδεδομένη στρατηγική εκτίμησης της σύνθεσης του σώματος είναι γνωστή ως μοντέλο δύο διαμερισμάτων, το οποίο χωρίζει το σώμα σε δύο μέρη: λιπώδη μάζα και άλιπη μάζα σώματος. Η λιπώδης μάζα αποτελείται από λίπος, ενώ η άλιπη μάζα αποτελείται όχι μόνο από μυϊκή μάζα αλλά και από 2% έως 8% λιπίδια, με βάση το φύλο. Το ποσοστό σωματικού λίπους μπορεί να υπολογιστεί διαιρώντας τη μάζα λίπους με το σωματικό βάρος. Η ακριβής εκτίμηση της καθαρής άλιπης και λιπώδους μάζας είναι σημαντικοί παράγοντες στη διατροφική αξιολόγηση και στον προσδιορισμό της υγείας και της ευζωιάς του ατόμου.

Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι προσδιορισμού της σύστασης σώματος, με ακρίβεια που ποικίλει. Η υποβρύχια ζύγιση είναι ακριβή και χρονοβόρα και απειτεί ειδικό εξοπλισμό. Στηρίζεται στη μέτρηση του όγκου του εξεταζόμενου για τον υπολογισμό της ολικής πυκνότητας του σώματός του.

Η αέρια πληθυσμογραφία είναι σαφώς πιο γρήγορη μέθοδος από την υποβρύχια ζύγιση και στηρίζεται στον προσδιορισμό του όγκου του σώματος από την αύξηση της πίεσης μέσα στον ειδικό θάλαμο που χρησιμοποιείται. Άλλες μέθοδοι είναι η απορροφησιομετρία ακτίνων Χ διπλής ενέργειας (DXA),  η αξονική και η μαγνητική τομογραφία.

Ωστόσο, η μέθοδος που χρησιμοποιείται συνήθως από τους διαιτολόγους στα διαιτολογικά γραφεία ή κατά την κλινική πράξη είναι η μέθοδος βιοηλεκτρικής εμπέδησης κατά την οποία εφαρμόζεται μικρής έντασης εναλλασσόμενο ρεύμα στο ανθρώπινο σώμα και μετράται η αγωγιμότητά του η οποία είναι ανάλογη της περιεκτικότητας σε μυϊκή μάζα (αγώγιμη). Η λιπώδης μάζα είναι ανάλογη της αντίστασης που παρατηρείται.

Φυσιολογικά όρια λίπους

Ποια όμως είναι τα φυσιολογικά όρια λίπους στο σώμα μας; Ο καθορισμός των φυσιολογικών ορίων % σωματικού λίπους εξαρτάται από παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας (διαφορετικά όρια για αθλητές). Σε γενικές γραμμές το φυσιολογικό ποσοστό για τις γυναίκες είναι 21-36% και για τους άντρες 12-25%.

Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα φυσιολογικά όρια ανά φύλο και ανά ηλικιακή ομάδα

Ποσοστό σωματικού λίπους που υπερβαίνει τα παραπάνω όρια σημαίνει ότι χρειάζεται να ξεκινήσει προσπάθεια μείωσης του στα πλαίσια της σωστής διατροφής και της σωματικής άσκησης. Από την άλλη, σωματικό λίπος σε ποσοστά μικρότερα των φυσιολογικών ορίων δε σημαίνει αυτόματα υγεία και ευεξία.  Το λίπος στο σώμα εξυπηρετεί ανάγκες αποθήκευσης ενέργειας αλλά επιπρόσθετα, προστατεύει τα όργανα και τις αρθρώσεις από τραυματισμό και διατηρεί τη θερμότητα του σώματος.

Η αξιολόγηση ενός σώματος απαιτεί επιπλέον τιμές. Γι αυτό δεν είναι σωστό να στηριζόμαστε μόνο στο ποσοστό λίπους. Ο διαιτολόγος, αξιολογεί στοιχεία όπως η μυική μάζα, η άλιπη μάζα, το σπλαχνικό λίπος και το ποσοστό νερού στο σώμα και για τον λόγο αυτό η συνεισφορά του είναι σημαντική σε άτομα που θέλουν να μειώσουν το λίπος τους.